Welkom in de fascinerende wereld van de mieren! Vandaag verdiepen we ons in een van de meest intrigerende soorten van het noordelijk halfrond: de sterk georganiseerde oogstmier Messor barbarus. 

Hoe ziet Messor barbarus eruit?

Deze mieren, variërend in grootte van 3 tot 14 mm, zijn gemakkelijk te herkennen aan hun zwarte borststuk en achterlijf, met kopkleuren variërend van donkerrood tot lichtrood. De opvallende rode kop helpt om ze te onderscheiden van andere Messor mieren. Bedekt met lichte haren, vooral op het achterlijf, zijn deze mieren een lust voor het oog.

Waar komt Messor barbarus vandaan? 

Messor barbarus is een mediterrane soort die voorkomt in Frankrijk, Spanje en Noord-Afrika. Ze gedijen goed in rotsachtige en zanderige landschappen, droge velden, weiden en boomgaarden, met een voorkeur voor glooiende hellingen met een schaarse vegetatie, beschut tegen koude winden.

Deze mieren houden van november tot april een winterslaap en slaan zaden op in ondergrondse kamers om de winter te overleven. Hun voorkeur voor droge, rotsachtige bodems is gekoppeld aan hun unieke landbouwsysteem. Maar voordat we hun landbouwtechnieken gaan verkennen, moeten we eerst begrijpen waarom Messor barbarus mieren zulke verschillende vormen en maten hebben.

Polymorfisme

Hare Majesteit, de koningin

De koningin heeft een opmerkelijke levensduur, tot wel 20 jaar of meer. Tijdens haar leven legt ze miljoenen eitjes en zorgt zo voor de groei en het voortbestaan van de kolonie. Omdat Messor barbarus een monogyn soort is, is er maar één koningin per nest, wat haar rol nog belangrijker maakt.

Minder belangrijke werknemers

Maar de koningin staat niet alleen in haar taken. De kleine werksters, de kleinste mieren in de kolonie, staan altijd klaar om te helpen. Deze ijverige werksters, variërend van 3 tot 8 mm groot, zijn verantwoordelijk voor de verzorging van het broed. Kijk hoe ze de eieren en larven met zoveel zorg en precisie verplaatsen en in de wieg leggen. Door hun kleine formaat kunnen ze efficiënt door de ingewikkelde tunnels van het nest navigeren.

Medewerkers

Vervolgens hebben we de mediamieren, die tussen de 8 en 12 mm groot zijn. Deze mieren werken voornamelijk buiten het nest, op zoek naar voedsel en brengen het terug om de kolonie te onderhouden. Door hun grootte en kracht zijn ze zeer geschikt voor deze taken en overbruggen ze de kloof tussen de kleinere minors en de grotere majors.

Belangrijke werknemers

Tot slot komen we bij de belangrijkste werkers, de soldaten van de kolonie. Deze formidabele mieren kunnen qua grootte bijna niet onderdoen voor de koningin, met hun grote koppen en krachtige kaken. De majors zijn de verdedigers van het nest, klaar om elke bedreiging die op hun pad komt aan te vallen. Als er geen gevaar dreigt, patrouilleren ze in het gebied en helpen ze andere mieren bij het openbreken van de grootste zaden, waarbij ze hun kracht en veelzijdigheid laten zien.

Een dynamische en adaptieve kolonie

Een van de meest fascinerende aspecten van Messor barbarus is het vermogen van elke mier om van taak te veranderen op basis van de behoeften van de kolonie. Dit aanpassingsvermogen wordt in gang gezet door een massale afgifte van feromonen, die de mieren het signaal geven om hun prioriteiten te veranderen. Of het nu gaat om het verzorgen van het broedsel, het zoeken naar voedsel of het verdedigen van het nest, elke mier speelt een cruciale rol in het overleven en het succes van de kolonie.

In de ingewikkelde en dynamische wereld van Messor barbarus draagt elke mier, van de koningin tot de minors, media en majors, bij aan het bloeiende ecosysteem van de kolonie. Hun samenwerking en aanpassingsvermogen zijn essentieel.

Levenscyclus van Messor barbarus: Van eieren tot volwassen mieren!

Fase 1: Het ei

De reis van een Messor barbarus mier begint als een piepklein eitje. Deze eitjes zijn delicaat en hebben de juiste omstandigheden nodig om zich goed te ontwikkelen. Het duurt ongeveer 10 tot 14 dagen voordat een ei verandert in het volgende stadium: de larve.

Stadium 2: De larve

Zodra het ei uitkomt, wordt het een larve. Dit stadium duurt 10 tot 20 dagen. In tegenstelling tot sommige andere mierensoorten, spinnen de larven van Messor barbarus geen cocon. In plaats daarvan ontwikkelen ze zich tot een zogenaamde "naakte pop". 

Stadium 3: De pop

In het popstadium vindt de meest dramatische transformatie plaats. In de loop van 10 tot 25 dagen neemt de pop geleidelijk de vorm aan van een volwassen mier. Je kunt zelfs zien dat de pop zijn antennes beweegt als het einde van dit stadium nadert.

Fase 4: De volwassene

Uiteindelijk komt de mier tevoorschijn als een volledig ontwikkelde volwassen mier. Tijdens de eerste dagen is het exoskelet van de mier nog zacht en helder, maar het zal verharden en donkerder worden naarmate het volwassen wordt. Het hele proces, van ei tot volwassen mier, duurt ongeveer 30 tot 50 dagen. Deze duur kan variëren afhankelijk van factoren zoals temperatuur, vochtigheid en de beschikbaarheid van voedsel en eiwitten. Het is belangrijk om te weten dat deze getallen theoretische gemiddelden zijn en dat individuele mieren zich in een iets ander tempo kunnen ontwikkelen.

Zaden verzamelen

Van de 17e tot de 19e eeuw geloofden wetenschappers datessor mieren schadelijk waren voor de natuur, omdat ze de verspreiding van zaden belemmerden. Modern onderzoek heeft echter het tegenovergestelde aangetoond. Messor mieren, vooral in woestijngebieden, spelen een cruciale rol in de verspreiding van zaden, een fenomeen dat bekend staat als Myrmecochory. Studies hebben aangetoond dat de biomassa van planten twee keer zo snel kan toenemen in de aanwezigheid van deze vlijtige mieren. Daarnaast suggereert onderzoek dat Messor barbarus een directe invloed heeft op de verspreiding van graangewassen, waardoor ze waardevolle bondgenoten zijn in duurzame landbouwpraktijken.

In tegenstelling tot sommige andere soorten in het Messor genus die de voorkeur geven aan solitair foerageren, werken Messor barbarus mieren als een team. Ze creëren uitgebreide feromoonsporen die tot 30 meter lang kunnen zijn en maken het pad vrij van vegetatie of dieren. Deze mieren zetten onderweg vaak zaaddepots op, waar zaden tijdelijk worden opgeslagen voordat ze door andere mieren naar het nest worden vervoerd. Dit teamwork is essentieel, vooral tijdens de hete zomermaanden wanneer de temperaturen in regio's zoals Spanje en Noord-Afrika de 30°C kunnen overschrijden. Het vermogen van de mieren om hun foerageerpatronen aan te passen, inclusief het overschakelen naar nachtactiviteit wanneer de temperaturen boven de 33°C stijgen, zorgt ervoor dat het goede werk doorgaat.

Hoe selecteert een Messor barbarus mier een zaadje?

Allereerst kiest een Messor barbarus mier altijd een zaadje dat in het nest past. Hoe groter het nest, hoe groter de zaden die ze verzamelen. Een onderzoek uitgevoerd in Zuid-Frankrijk suggereert dat deze mieren zaden van 0,2 mg tot 60 mg verzamelen en deze kiezen uit hun favoriete planten. Ondanks hun voorkeuren verzamelen ze nog steeds zaden van 50% van de flora rondom het nest. Volwassen Messor barbarus mieren hebben geen eiwitten nodig, maar de koningin en de larven wel. Voor bepaalde soorten zijn eiwitten essentieel, maar ze vertegenwoordigen slechts 1% van het voedsel dat Messor barbarus mieren verzamelen. Als het nodig is, kunnen ze echter felle jagers zijn, zoals blijkt uit hun snelle vangst van nietsvermoedende prooien zoals trage wormen of gewonde insecten.

Wanneer een zaadje of de overblijfselen ervan niet langer bruikbaar zijn, brengen media- of kleine mieren het naar de afvalplaats. Dit gebied dient ook als laatste rustplaats voor overleden mieren.

In het nest

Een volwassen Messor barbarus nest telt ongeveer 90 000 individuen. Het grootste deel van de kolonie werkt buiten, maar wat ze binnen doen is niet minder interessant. 

Ze breiden het netwerk van tunnels en kamers uit dat onmisbaar is voor het overleven van de kolonie. Sommige van deze kamers zijn bestemd voor het broed, andere worden omgevormd tot zaadschuren. In beide gevallen is de controle van de temperatuur en de vochtigheidsgraad essentieel.

Deze mieren bewaren en controleren de zaden in de kamer en zorgen ervoor dat de zaden niet gaan gisten.

Zoals je al weet, hebben mieren geen tanden in hun mond. Ze hebben wat we gewoonlijk "monddelen" noemen. Als het op eten aankomt, lijken ze op vliegen. Ze veranderen hun voedsel in een pasta die makkelijker door te slikken is.

Wat was de oplossing die onze slimme barbarusdames vonden?

De amylase die aanwezig is in hun mondklieren vergemakkelijkt het oplossen van de zaden, waarbij zetmeelketens worden omgezet in glucose. Dit proces resulteert in een substantie die makkelijker te snijden, te verplaatsen en te delen is onder de mieren. Als een mier voedsel nodig heeft, zuigt hij gewoon op dit "brood" om het voedzame sap eruit te halen.

Daarnaast is er veel interesse in de vraag of Messor barbarus mieren aan trophallaxis doen, het proces van voedsel delen van mond tot mond. Observaties die werden uitgevoerd over een periode van meer dan drie uur onthulden geen gevallen van trophallaxis onder deze mieren. In theorie is het echter mogelijk, vooral wanneer zaden schaars zijn, dat de mieren hun toevlucht nemen tot vloeistoffen op basis van suiker. In dergelijke gevallen zou trofallaxie noodzakelijk kunnen worden. 

Met name Messor barbarus mieren vertonen een hoge frequentie van wederzijds verzorgen. Dit gedrag onderstreept de collectieve aard van hun bestaan, dat zich zelfs uitstrekt tot hun hygiënepraktijken.

Dus...

Messor barbarus mieren hebben een ander evolutionair pad gekozen dan andere mieren. Terwijl bladsnijmieren schimmels cultiveren en Formica rufa koepels bouwen van twijgen, zijn Messor barbarus oogstmieren. Lopende studies suggereren dat Messor-nesten belangrijke reservoirs van myrmecofiele diversiteit zouden kunnen zijn, met een aantal van de meest kenmerkende symbionten.

Deze diverse gemeenschap van symbionten betekent dat Messor barbarus niet alleen bijdraagt aan de ontwikkeling van de flora door zaden te verspreiden, maar ook de fauna ondersteunt door een habitat te bieden aan deze insecten. Dit ingewikkelde web van interacties benadrukt het ecologisch belang van Messor barbarus voor het behoud van de biodiversiteit en de stabiliteit van het ecosysteem.